İlçe Sağlık Müdürlüğünden Çölyak Hastalığı Bilgilendirmesi

Paylaşmak Güzeldir..

Manavgat İlçe Sağlık Müdürlüğü 9 Mayıs Dünya Çölyak Günü Dolayısıyla Bilgilendirme yaptı. Çölyak hastalığına dikkat çekmek ve bu konuda toplumsal bilinç oluşturmak amacıyla her yıl 9 Mayıs tarihi Dünya Çölyak Günü olarak kutlanmaktadır.

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan gluten isimli bir protein neden olmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım söz konusudur. Hastalık yaşamının her hangi bir bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.

Çölyak hastalığı, vücutta immunolojik cevabı tetikleyen çevresel (gluten tüketimi) ve genetik faktörlerin birlikte rol oynaması sonucunda ortaya çıkar. Çölyak hastalığın oluşması için hem genetik yatkınlık hem de çevresel faktör olan glutenli gıdalar tüketmekle kendini gösterir.

Hastalık bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir.

Çölyak hastalığı olan çocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.

Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır:

Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik

Yaşa göre kilo azlığı

Kas zayıflığı

Kansızlık

Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması

İshal

Kusma

Bezginlik

Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları

Büyüme geriliği

Ağız içinde oluşan aftlar

İştahsızlık, gaz şikâyetleri

Eklem ve kemik ağrıları

Sinirlilik

Ciltte kaşıntılı döküntüler

Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir.

Çölyak hastalığının insan sağlığı üzerinde önem taşıyan birçok değişimlere neden olmasından dolayı doğru teşhisi önemlidir. Teşhis yöntemlerinden kan testleri serolojik özel testler (AGA, EMA) ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.

Çölyak hastalığı ile ilintili hastalıklar şunlardır:

Tip1 DM

Otoimmüntiroid hastalığı

Otoimmün karaciğer hastalığı

IgA eksikliği

Down, Turner, Willians Sendromları.

Tedavi edilemezse çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?

Malabsorbsiyon

Büyüme geriliği

Hipokrommikrositer anemi

Megoblastik anemi

Kalsiyum ve K vitamini eksikliği

Otoimmün hastalıkların prevelansında artış

Osteoporoz

Kısırlık, düşük

Depresyon

Lenfoma

Kalın ve ince bagırsak kanserleri

Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.

Çölyak hastaları, buğday, arpa, çavdar, yulaflı gıdalar tüketmedikleri gibi ayrıca marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.

Doğal glutensizlerin dışında glutensiz olarak tanımlanan bir gıda tam anlamı ile glutensiz değildir. Diğer bir deyişle sıfır glutenli bir yaşam olanaksızdır. WHO (World Health Organization-Dünya Sağlık Örgütü) ve FAO (Food and Agriculture Organization- Amerikan Gıda ve Tarım Örgütü) 1998’de kilogramında 200 mg dan daha az gluten içeren gıdaları glutensiz gıda olarak ilan etmiştir. Ancak 2007 yılında bu sınır 20 miligrama çekildi. Günümüzde de kilogramında 20 mg’dan daha fazla gluten içermeyen gıdalar glutensiz gıda olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki glutensiz ürün tebliğ uygulamalarda da 2007 yılında kabul edilen değer kullanılmaktadır.

Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:

Tüm sebzeler,

Tüm meyveler,

Tüm bakliyatlar,

Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,

Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin,

Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)

Una batırılmamış konserve çeşitleri,

Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.

Evde çekilmiş güvenli baharatlar.

Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:

Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).

Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri.

Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.

Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.

Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.

Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

Glutensiz diyette ayrıca nelere dikkat edilir?

Doğal gıdalara önem verilmeli. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)

Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı.

Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli.

Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalı.

İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı.

Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli.

Tedavi için Başvurulacak Merkezler:

– Üniversite Hastaneleri Endokrinoloji, Gastroentroloji ve Metabolizma anabilim dalları

Bakanlığımız Sağlık Bilgi Sistemlerinden elde edilen verilere göre Türkiye’de tanı konan çölyak hastalığı sayıları 2022 yılı sonu itibari ile 154.027 olarak belirtilmiştir. Antalya İlimizde ise bu sayı 4.357 olarak kaydedilmiştir.

Glutenin besin hazırlamadaki görevleri:

Hamurun kabarmasını sağlar.

Gıdaların raf ömrünü uzatır.

Elde edilen besin mamulünün kalitesini arttırır.

Bu nedenle glutensiz unlarla yapılan ürünler çabuk bayatlamakta şekil verilirken zorlanılmakta ve kabarması gereken birçok unlu mamulde istenen kabarma sağlanamamaktadır.

Bu sıkıntılar çölyak hastalarının yaşam standartlarını düşürmektedir

Glutenin yerini alabilecek ürünler:

Pirinç

Mısır

Nohut

Sorghum (darı)

Greçka (kara buğday)

Amaranth

Quinoa

Teff

Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz gıda ürünleri:

Glutensiz un